اهميت و نقش فضاي مجازي و رسانه ها بر كسي پوشيده نيست و صحبت در اين مورد آنقدر بديهي شده، كه به يك تكرار ممل در نزد مخاطبان تبديل شده است.
آنچه امروز حايز اهميت است، نحوه استفاده صحيح از فضاي مجازي به عنوان يك فرا رسانه و يا يك رسانه چند وجهي و موثر است.
فضاي مجازي يك تيغ دو لب است، يك لبه آن ارتقاي سطح فكر، فرهنگ و دستيابي سريع به اطلاعات و ارتباطات موثر در همه زمينه ها است. سوي ديگر اين تيغ، آسيب هاي بي شماري در حوزه هاي فردي، خانوادگي، اجتماعي، سبك زندگي و فرهنگ عمومي نهفته است.
آنچه باعث مي‌شود تا با كدام لبه سروكار پيدا كنيم، مربوط به سواد رسانه‌اي و نحوه استفاده توليدكنندگان و مخاطبين پيام از اين فضا است؛ دانش و مهارتي كه صاحب نظران علوم ارتباطات آن را ضرورت زيستن در عصر تحول بزرگ فناوري ارتباطات و اطلاعات مي دانند.
سواد رسانه اي شايد در وهله اول يك موضوع جديد و در خصوص رسانه ها، فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي مرتبط با مخاطبين به نظر برسد، اما اين دانش موضوعي ديرپا مربوط به هر دو سطح توليد كننده و بهره بردار پيام است به خصوص در عصر تحولات عظيم فناوري ارتباطات و اطلاعات كه هر بهره بردار خود نيز مي تواند توليد كننده باشد. كه اين سال ها و روزها به خصوص در حوزه مخاطبين اهميت و دامنه بيشتري پيدا كرده است. بايد بر اين نكته اذعان داشت كه هدف سواد رسانه اي، بيشتر اين است كه به همه كمك كند تا به جاي آنكه مصرف كنندگاني فرهيخته براي رسانه ها و فضاي مجازي باشند، به شهرونداني فرهيخته در جامعه اطلاعاتي، كه انواع رسانه ها و فضاي مجازي، قلب تپنده آن هستند تبديل شوند. در واقع هدف اصلي سواد رسانه‌اي اين است كه به مردم نشان دهد چگونه كنترل را از رسانه ها به سمت خود معطوف كنند.
در حوزه مخاطبين، انتخاب و بهره برداري از مطالب رسانه ها يك مهارت و سواد خاصي لازم دارد كه با گسترش و تنوع فضاي مجازي، رسانه ها و افزايش خارج از تصور متون مجازي، بشدت جوامع را نيازمند سواد رسانه‌اي كرده است.
سواد رسانه اي اولين بار در دهه 60 ميلادي در اروپا مورد توجه قرار گرفت، بنابراين اين مفهوم به علت قدمت در بين جوامع غربي، موضوعي آشنا و مأنوسي براي آنها است، اما در ايران يك موضوع نسبتاً تازه به شمار مي‌رود، اگرچه مقالات و كتاب هايي در خصوص سواد رسانه اي تأليف و چاپ شده است ولي كافي نيست و ما در اين زمينه نيازمند اقدامات كاملا موثر در بين عموم مردم و فعالين فضاي مجازي و رسانه اي كشور هستيم، چرا كه اين دانش امري آشنا و جا افتاده نيست و در بسياري از موارد به جاي آن كه كاربران رسانه‌هاي مجازي موضوع مورد علاقه خود را انتخاب كنند، اين مطالب اند كه آنها را انتخاب مي‌كنند و در نتيجه در اغلب موارد كاربران ساعت ها بي اراده و بدون درك درست، در فضاي مطالب رسانه هاي ديجيتال و شبكه هاي مجازي پرسه مي زنند، بدون آنكه هدفشان مشخص باشد و يا چيزي به دانش و معلومات آنها اضافه شود.
بنابراين براي اينكه بتوانيم از اين شرايط مسخ گونه و رها شدگي رهايي پيدا كنيم و قادر باشيم به صورت هدفمند در فضاي مجازي و رسانه ها به جاي انتخاب شدن، و قرار گرفتن در چرخه توليد و بهره برداري بيهوده و غير ارادي، انتخاب كرده و هدفمند حركت كنيم، بايستي به سطحي از سواد رسانه‌اي دست پيدا كنيم.
واضح است سواد رسانه اي همانند مهارت خواندن و نوشتن براي تمامي افراد جامعه تاسطح درك مفاهيم، يك نياز و ضرورت است و نمي توان اين رشته را فقط به عنوان يك تخصص براي اهل پژوهش و تحقيق اختصاص داد، بلكه ضمن تلاش براي فراگيري اين دانش براي فعالين عرصه رسانه و مخاطبين خاص، بكوشيم تا سطحي از آن براي همگان عرضه و به عنوان يك دانش و مهارت زندگي نوين به آن نگاه شود.
همانطور كه خواندن و نوشتن به ما كمك مي كند بتوانيم انواع جملات ساده و پيچيده را بفهميم و معناهاي متفاوتي را از آنها برداشت كنيم، سواد رسانه اي هم مهارتي است كه مي توانيم به كمك آن ضمن توليد محتواي هدفمند، سالم و مورد نياز جامعه، توليدات رسانه اي را نيز بشناسيم و مفاهيم مختلف پيام هاي رسانه را درك، تفسير و تحليل كنيم تا هم در انتخاب و هم در تجزيه و تحليل آن داراي مهارت باشيم.
بنابراين داشتن سطحي از سواد رسانه اي فارغ از جايگاه شغلي، تخصصي و اجتماعي افراد براي همگان لازم و ضروري است و دستگاه هاي متولي تعليم و تربيت، خبرگان و پژوهشگران اين حوزه نيز وظيفه دارند با تهيه منابع و توليد دانش، سواد رسانه اي جامعه را تقويت كنند و امكان كسب اين مهارت را براي همگان فراهم نمايند. طوري كه مخاطبان رسانه هاي مختلف در كشور بتوانند به جاي يك ارتباط منفعل با فضاي مجازي و رسانه‌ها به طور فعالانه براي قرار گرفتن در معرض فضاي مجازي و رسانه و بهره برداري از آن اقدام كنند و بتوانند اگر به توليد پيام همت گماشته اند، بر ابعاد و آثارآن اشراف داشته و در مواجهه با پيام هاي ديگران نيز قدرت و مهارت انتخاب و تجزيه و تحليل و تفسيرآن را داشته باشند.
آنچه مسلم است رصد و پژوهش هاي انجام شده در كشور نيز نشان مي‌دهد كه جامعه كنوني ما از دانش رسانه اي مناسبي برخوردار نيستند و موضوع ايران مجازي نيز از نوعي رهاشدگي رنج مي‌برد و به حال خود رها شده است.
واقعيت اين است بدون بهره مندي از سواد رسانه اي مناسب و بومي، توانايي مقابله با حجم انبوه توليدات رسانه اي و زندگي در فضاي مجازي را نداريم و در توليد و بهر مندي منفعل خواهيم بود، پس بايد خود مردم را براي مواجهه با اين آسيب بزرگ و بهره وري مناسب از آن توانمند سازيم، چرا كه دشمنان ما در فضاي مجازي و رسانه‌هاي بيگانه از نداشتن سواد رسانه اي ما سوء استفاده كرده و مفاهيم و وقايع را آنگونه كه خود مي خواهند به ما ارايه مي دهند و در اين بين تنها كساني كه از سواد رسانه اي مناسب برخوردار هستند، قادر به تشخيص و تفسير درست وقايع خواهند بود. آن زمان است كه توليدكنندگان پيام و بهره مندان اين فضاي هوشمندانه و هدفمند در اين محيط حاضر بوده و در مسير زمان تهديدات فعلي را حتي به فرصت تبديل خواهند كرد.