مجموعه اقداماتي كه مستلزم رويارويي تن به تن با دشمن و به‌كارگيري جنگ‌افزار و تسليحات بوده و با اجراي آن خسارات مالي به تجهيزات و تأسيسات حياتي، حساس و مهم نظامي و غيرنظامي و تلفات انساني و يا ميزان خسارات و تلفات ناشي از حملات دشمن حداكثر مي باشد.

پدافند غيرعامل(Passive Defense)

مجموعه اقدام هاي غيرمسلحانه اي كه موجب افزايش بازدارندگي، كاهش آسيب پذيري، تداوم فعاليت هاي ضروري، ارتقاي پايداري ملي و تسهيل مديريت بحران در مقابل تهديدها و اقدامات نظامي دشمن مي شود.

و به عبارتي مجموعه اقداماتي كه مستلزم به‌كارگيري جنگ‌افزار و تسليحات نبوده و با اجراي آن مي‌توان از وارد شدن خسارات مالي به تجهيزات و تأسيسات حياتي، حساس و مهم نظامي و غيرنظامي و تلفات انساني جلوگيري نموده و يا ميزان خسارات و تلفات ناشي از حملات را به حداقل ممكن كاهش داد.

به كليه اقداماتي و برنامه هائي اتلاق مي گردد كه بدون بهره گيري از سلاح ، به منظور كاهش آسيب پذيري ، افزايش پايداري ، استمرار خدمات ، تسهيل مديريت بحران و بازدارندگي در مواجهه با تهديد ، تهاجم و بحران درمواجهه با تهديدات غير فيزيكي يا جنگهاي نرم همچون : جنگ فرهنگي ، جنگ رواني ، جنگ سايبر ، جنگ اطلاعاتي و... مطرح است .

در پدافند غيرعامل تمام نهادها، نيروها، سازمان‌ها، صنايع و حتي مردم عادي مي‌توانند نقش موثري ايفا كنند در حاليكه در پدافند عامل مانند سيستم‌هاي ضدهوايي و هواپيماهاي رهگير، تنها نيروهاي مسلح مسئوليت برعهده دارند.

هر چقدر درجه هشياري مديريت دفاعي براي بكارگيري پدافند عامل بالا باشد، باز هم دشمن سعي دارد در ساعات نخست تهاجم با واردكردن ضربات سنگين به مراكز مهم دفاعي و مراكز حساس و حياتي كشور آسيب برساند و براي اين كار پرهزينه ترين ابزار را با قدرت آتش سنگين بكار مي‌گيرد. معمولاً بعد از روزهاي اول و تهاجم هوايي، جنگ زميني آغاز مي‌شود كه طي آن زيرساخت هاي حساس و مهم كشور، با همان دقت اوليه ولي با گستردگي بيشتر مورد تهاجم هوايي قرار مي‌گيرد. در صورتيكه روحيه دفاعي ملت پس از چند هفته حفظ شود، در مرحله بعدي بمباران افراد غير نظامي آغاز مي شود كه اكثرا بعنوان خطاي نظامي وانمود مي‌گردد. طي اين مرحله از تهاجم ايجاب مي‌كند كه تمام ساختمانها در مقابل موج انفجار، تركش و امكان فروپاشي مقاومت نسبي قابل قبولي داشته باشند و در بخش هاي مناسبي از آنها فضاي امن قابل بهره برداري در دسترس باقي بماند.

تهديدها به دو دسته‌ي تهديدهاي طبيعي و انسان ساز تقسيم مي‌گردند.

تهديدهاي طبيعي(مانند سيل، زلزله و توفان) مشمول پدافند غيرعامل نيستند، اما تهديدهاي انسان ساز در اين حوزه قرار گرفته و خود به سه دسته تقسيم مي‌گردند:

    تهديدهاي نظامي: شامل تهاجم هوايي، زميني و دريايي

    تهديدهاي امنيتي: شامل خرابكاري، بمب گذاري و ...

    تهديدهاي اتفاقي: شامل آتش سوزي، انفجار مخازن سوخت و يا نشت مواد خطرناك و...

 مراكز حياتي(Vital Centers)

مراكزي كه در صورت انهدام كل يا قسمتي از آن ها، موجب بروز بحران، آسيب و صدمات جدي و مخاطره‌آميز در نظام سياسي، هدايت، كنترل و فرماندهي، توليدي و اقتصادي، پشتيباني، ارتباطي و مواصلاتي، اجتماعي و يا دفاعي با سطح تأثيرگذاري سراسري در كشور گردد.

مراكز حساس (Critical Centers)

مراكزي كه در صورت انهدام كل يا قسمتي از آن ها، موجب بروز بحران، آسيب و صدمات قابل توجه در نظام سياسي، هدايت، كنترل و فرماندهي، توليدي و اقتصادي، پشتيباني، ارتباطي و مواصلاتي، اجتماعي و يا دفاعي با سطح تأثيرگذاري منطقه‌اي در كشور گردد.

مراكز مهم (Important Centers)

مراكزي كه در صورت انهدام كل يا قسمتي از آن ها، موجب بروز آسيب و صدمات محدود در نظام سياسي، هدايت، كنترل و فرماندهي، توليدي و اقتصادي، پشتيباني، ارتباطي و مواصلاتي، اجتماعي و يا دفاعي با سطح تأثيرگذاري محلي در كشور گردد.

اصول پدافند غير عامل عباتند از :

 مكان يابي ، استتار ، اختفا ، پوشش ، پراكندگي ، فريب ، تفرقه و جداسازي ، مقاوم سازي و استحكامات ، اعلام خبر

مكانيابي:

مكان‌يابي، انتخاب بهترين و مطلو‌ب‌ترين نقطه و محل استقرار است به طوري كه پنهان و مخفي نمودن نيروي انساني، وسايل و تجهيزات و فعاليت‌ها را به بهترين وجه امكان‌پذير سازد. بنابراين، اگر مكان‌يابي به خوبي انجام شود، به كارگيري و استفاده از وسايل و ابزار مصنوعي جهت استتار و اختفا ضرورتي پيدا نمي‌كند و يا اين ضرورت به حداقل ممكن تقليل خواهد يافت.

استتار و اختفا (Camouflage and Concealment)

فن و هنري كه با استفاده از وسايل طبيعي يا مصنوعي امكان كشف و شناسايي نيروها، تجهيزات و تأسيسات را از ديده‌باني، تجسس و عكس‌برداري دشمن كاهش داده، مخفي نموده و حفاظت نمايد.

استتار، همرنگ سازي با محيط و اختفا، استفاده صحيح از عوارض طبيعي و مصنوعي زمين مي‌باشد به طوري كه تشخيص هدف توسط دشمن به سختي انجام گرفته و يا با تأخير انجام پذيرد.

پوشش (Cover)

پوشش، پنهان سازي و حفاظت تأسيسات، تجهيزات و نيروي انساني در برابر ديد و تير دشمن مي‌باشد. مهمترين ابزار جهت پوشش تجهيزات و تاسيسات عمليات دود است.كه به منظورپنهان كردن هدف از حسگرهاي دشمن بكارمي رود .

از مهمترين اقدامات پوشش در ميدان جنگ مي توان به دفن مين ها، قراردادن تجهيزات در مواضع سرپوشيده و استفاده از پوششهاي ميدان جنگ مانند دود اشاره كرد.

 تفرقه و پراكندگي (Dispersion)

گسترش، باز و پخش نمودن و تمركز زدايي نيروها، تجهيزات، تأسيسات يا فعاليت‌هاي خودي، به منظور تقليل آسيب‌پذيري آن ها در مقابل تهديدات، به طوري كه مجموعه‌اي از آن ها هدف واحدي را تشكيل ندهند.

فريب (Deception)

كليه اقدامات طراحي شده حيله‌گرانه، كه موجب گمراهي و غفلت دشمن در نيل به اطلاعات و محاسبه و برآورد صحيح از توان كمي و كيفي طرف مقابل گردد.

 جداسازي ( Separation )

جداسازي و جابجايي تجهيزات حساس و ارزشمند قابل حمل از يك نقطه به نقطه ديگر جهت كاهش شناسايي و آسيب پذيري اين اهداف.

مقاوم سازي و استحكامات ( Fortification )

ايجاد هرگونه حفاظ كه در مقابل اصابت مستقيم بمب، راكت، موشك، گلوله، توپخانه، خمپاره و ياتركش آن ها مقاومت نموده، مانع صدمه رسيدن به نفرات و يا تجهيزات گردد .

اعلام خبر ( Early Warning )

آگاهي و هشدار به نيروهاي خودي مبني بر اين كه عمليات تعرضي دشمن نزديك مي باشد، اين هشدار كه براي آماده شدن است ممكن است چند دقيقه، چند ساعت، چند روز و يا زماني طولاني تر از آغاز مخاصمات اعلام گردد .

تجهيزات و وسائل اعلام خبر شامل رادار، ديده باني بصري، آژير، پيام ها و آگهي هاي هشدار دهنده از طريق وسايل مختلف از جمله رسانه هاي گروهي مي باشد.

از جمله ملاحظات ديگرپدافند غير عامل عبارتند از :موانع ،آمايش سر زميني ، پناهگاه ، و.....

موانع ( Barrer )

عبارت است از عارضه طبيعي يا مصنوعي كه حركت نيروهاي دشمن يا خودي را كند، متوقف و يا منحرف نمايد .

آمايش سرزميني ( Spatial Planning )

نوعي برنامه ريزي راهبردي ( استراتژيك ) كه سعي دارد ارتباط انسان با محيط و فعاليتهايش را مورد مطالعه قرار دهد و مطلوب ترين شكل اين ارتباط را به عنوان برنامه هاي توسعه همه جانبه معرفي نمايد .

پناهگاه (Defilade)

حفاظ و پوششي جهت مخفي شدن از ديد و مصون ماندن از آتش دشمن با استفاده از مواد طبيعي يا مصنوعي.

تهديدها Threats:

عوامل يا وضعيتهاي برون‌سازماني هستند كه بر سازمان تأثير منفي و نامطلوبي دارند (مي توانند داشته باشند) يا آن را از انجام وظايف يا مأموريتش باز مي دارند (مي توانند باز دارند)

فرصتها Opportunities:

عوامل يا وضعيتهاي برون سازماني كه بر سازمان اثر مطلوب دارند (مي توانند داشته باشند) يا آن را در انجام وظايف يا مأموريتش كمك مي كنند (مي توانند كمك كنند)(نقطه ضعف مي تواند نقطه قوت تلقي شود)

نتيجه بكارگيري اقدامات دفاع غير عامل:

 *      كاهش سطوح آسيب پذيري كشور در نتيجه افزايش آستانه شكست

*     افزايش قابليت مديريت بحران

*      افزايش ضريب امنيتي و ايمني كشور

*      افزايش هزينه تجاوز و ضريب بازدارندگي كشور 

*      افزايش پايداري و تداوم فعاليت‌ها

*      كمك به حفظ آرامش عمومي

*      ارتقاء آستانه مقاومت مردمي

*      بي اثر يا كم اثر سازي عملياتهاي دشمن

*      ايجاد ترديد در متجاوز نسبت به شروع تجاوز

*      ارتقاء ضريب امنيت در توسعه پايدار ملي